leerlingenprotest
lyceïsten pikken ontslag joodse docenten niet
Het huidige in 2011 voltooide gebouw aan de Van Nispenstraat dat enkele winkels herbergt, is vrijwel een kopie van het in 1968 afgebroken Lyceum. Daar weigerden in de ochtend van donderdag 28 november 1940 leerlingen na het luiden van de bel om naar binnen te gaan. Zij bleven buiten staan om op indrukwekkende wijze te demonstreren tegen het ontslag van twee joodse docenten.
door Karel Berkhuysen
In het najaar van 1940 begint de Duitse bezetter een reeks van maatregelen te treffen die Joden van de rest van de bevolking moet scheiden. De eerste maatregel is het verwijderen van Joden uit de gemeentelijke luchtbe-schermingsdiensten. Daarna volgt een verbod op ritueel slachten.
Voor 26 oktober 1940 moeten ambtenaren en leraren een ariërverklaring inleveren. Wie weigert, wordt op last van de Duitse bezetter ontslagen. Ook docenten op universiteiten moeten een ariërverklaring inleveren. Een bekend protest hiertegen is de rede van hoogleraar Rudolf Cleveringa voor studenten van de Leidse universiteit. Ook aan de Technische Hogeschool in Delft zijn protesten.
De woning van concierge Nieuwenhuis naast het lyceum is door de Duitsers gevorderd. Hij heeft zijn intrek genomen in het 'koepeltje' naast Ruimzicht . Een officier spreekt de manschappen toe. (Jan Massink, Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers)
Op 21 november 1940 maken de Duitsers door middel van een circulaire bekend dat joden geen overheidsfunctie meer mogen vervullen. Rector Van der Horst van het Lyceum in de Van Nispenstraat krijgt daarom het bericht dat de twee Joodse docenten drs
Jaap Cauveren
, bijgenaamd De Koef, leraar klassieke talen en dr Henri
Hoek
, docent wis-, natuur- en scheikunde, verwijderd dienen te worden.
Uit protest daartegen staan de leerlingen de volgende ochtend voor de school op het trottoir. Zij weigeren naar binnen te gaan: indrukwekkend, met gebalde vuisten en tranen in hun ogen. Vanuit de lerarenkamer kijken de docenten toe. Onder hen ook Cauveren en Hoek.
Na enige tijd roept Van der Horst de klassenvertegenwoordigers naar boven en overlegt met hen. Op zijn aandringen en op verzoek van Cauveren wordt het protest beëindigd.
Het Doetinchemse Lyceum is naast het Amsterdamse Vossius College de enige middelbare school in Nederland waar geprotesteerd werd tegen het ontslag van joodse docenten.
De rector moet zich vervolgens in Den Haag melden. Daar volstaan de Duitsers met een uitbrander.
Gerrit de Leeuw
Een van de toenmalige leerlingen en stakers, Gerrit de Leeuw uit Silvolde, -later een gerespecteerd advocaat uit Haarlem- vertelt in de televisieserie (uit de jaren zestig) De bezetting van Lou de Jong (directeur RIOD/NIOD) over de staking in Doetinchem:
‘’Ik was hier op school in november 1940, vijfde of vierde klas, dat weet ik niet eens meer. Op die ochtend was ik vroeg hier, en op straat was niet het gewone lawaai van de schooljeugd, maar een verslagen stemming. Iedereen stond in groepjes bij elkaar, met bedrukte gezichten, kapot als het ware. Zoals mensen die net hun vader of moeder begraven hebben, en die leegte voelen. Men stond en deed niets, tot de bel ging. En er gemompel ontstond, zo van ‘we doen het niet, we gaan niet naar school, we nemen dit niet van die schoften die onze leraren van ons weghalen’. En zonder dat er verder drukte over gemaakt werd ging men aan de overkant van de stoep staan, de hele school één grote groep, zwijgend. Niet demonstratief lol maken, van ‘dat doen we nou eens lekker’. Maar alleen uit gemarteldheid, van dat deze school, dat deze kleine gemeenschap kapot gemaakt werd.
Hoe lang we daar stonden weet ik niet. Na een uur kwam de rector en hij sprak ons toe. ‘Ik begrijp jullie verdriet, wij en de leraren hebben het ook zo, maar zet deze demonstratie niet door want jullie brengen de school in gevaar. En de ontslagen joodse leraren kan je toch niet redden. Jullie hebben je plicht gedaan en deze demonstratie was juist!’
We zijn gegaan naar binnen, we wisten geen andere oplossing. En een andere weg zie ik ook nu nog niet.’’
Televisiedocumentaire De bezetting van Lou de Jong (fragment Doetinchems lyceum tussen 44:35 en 46:42 min.)
