Operatie Market Garden

volgt

Moddel, Walter

< 24-1-1891 · 21-4-1945

Duits velmaarschalk.

Vluchtte tijdens Market Garden van Arnhem naar Doetinchem.

Voerde van daaruit het bevel en wist de Rijnbrug te behouden.


AAN TEKST WORDT GEWERKT


Op zondag 17 septmber 1944 stijgen in alle vroegte meer dan 1400 geallieerde bommenwerpers op: het begin van het onderdeel Market van operatie Market Garden. Om kwart voor tien volgen vanaf 24 Britse vliegvelden ruim tweeduizend troepentransport-vliegtuigen en 478 zweefvliegtuigen, de zogeheten gliders. De zweefvliegtuigen, die met kabels aan trekkende vliegtuigen zijn verbonden, vervoeren manschappen van de First Allied Airborne Army, een in Groot-Brittannië geformeerde geallieerde legereenheid. Daarnaast zijn er grote hoeveelheden materieel zoals jeeps, geschut en munitie aan boord. Ze worden geflankeerd door bijna vijftienhonderd jagers en jachtbommenwerpers.
Het is de grootste luchtvloot ooit. Met een breedte van vijftien kilometer en een lengte van 150 kilometer zetten de formaties via Zuid-Engeland koers richting Noordzee. Via twee routes, een noordelijke en een zuidelijke, vliegen ze respectievelijk richting Zeeland en België. De bommenwerpers boven het Market-Gardengebied bestoken luchtafweergeschut en troepen van de Duitsers. Ook Nijmegen wordt gebombardeerd.
Degenen die hun radio niet hebben ingeleverd, hebben ‘s nachts tijdens de uitzending van Radio Oranje de codezin De kinderen van Versteeg moeten onder de wol kunnen horen. Het is een oproep van de Nederlandse regering in Londen voor het spoorwegpersoneel om over te gaan tot een algemene staking.


Ook Oosterbeek, Wolfheze, Arnhem en vrijwel de gehele Veluwezoom op de noordoever van de Neder-Rijn worden gebombardeerd. Tevens zetten de geallieerde vliegtuigen hun bomluiken open[2] boven de ten oosten van Wageningen gelegen wijk Sahara[3]. De bedoeling is Duitse doelen te treffen, maar veel bommen vallen op woonhuizen.


De Duitsers zien niets ongewoons in de bombardementen en de grote aantallen overvliegende vliegtuigen. Het is immers een vrijwel dagelijks wederkerend beeld geworden[6]. Veel Arnhemmers staan echter op het dak van hun woning.






Om kwart voor één landen pathfinders ten noorden van Eindhoven, ten zuiden van Nijmegen en ten westen van Arnhem. Hun opdracht is om de landingszones met gekleurde stroken en rookpotten te markeren voor de duizenden geallieerde militairen die onderweg zijn[1].

Als de Amerikaanse parachutisten in Noord-Brabant zijn geland, spoeden ze zich naar de bruggen. Onder hen de Nederlander Bram du Bois. Hij is in Canada opgeleid en maakt deel uit van de Special Air Service[2].

De brug over het Wilhelminakanaal bij Son zien ze echter voor hun ogen exploderen. De bruggen over de Aa, Zuid- Willemsvaart en Dommel worden daaren-tegen ongeschonden veroverd. De Amerikanen die ten zuiden van Nijmegen, in de omgeving van Grave, Mook en Groesbeek landen, dienen de bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal in te nemen en de regimenten die op de Groesbeekse Hei landen, hebben de opdracht om op te trekken naar de Nijmeegse Waalbrug.

Boven de Renkumse Hei laten de trekkende vliegtuigen de sleepkabels los. Daarna klimmen ze naar grotere hoogte om plaats te maken voor de gliders.

Een voor een springen parachutisten ten noorden van Renkum en Wolfheze uit de vliegtuigen. Onder hen ook Tony Hibbert[3].

Velen hebben plunjezakken bij zich, waarvan sommige kostbare radioapparatuur bevatten. De mannen moe-ten ze vlak voor hun landing aan een koord laten zakken. Tientallen zakken schieten echter voortijdig los en belanden met harde klappen op de grond[4].

Nadat de para’s zijn geland en zich hebben verzameld, gaan ze te voet, in jeeps en op kleine motorfietsen en vouwfietsen richting Arnhem. Een afstand van maar liefst dertien kilometer.


Onderweg merken ze dat de radioverbindingen met de minuut zwakker worden. Met veel jeeps kunnen ze zelfs helemaal geen contact meer krijgen en als er wel contact is dan is het vaak zo slecht dat gesprekken amper zijn te verstaan. Twee radiojeeps van een Amerikaanse verbindingsploeg die kort voor het opstijgen aan de Britse luchtlandingstroepen waren toegevoegd, blijken afgestemd te zijn op een verkeerde frequentie. De bedoeling was dat de Amerikanen met hun apparatuur vliegtuigen op zouden kunnen roepen voor luchtsteun. Iets wat tijdens de gevechten wel eens doorslaggevend zou kunnen zijn. Eén vliegtuig van de Royal Air Force blijft rondcirkelen. Het is een verkenningsvliegtuig met operators van het Bureau Inlichtingen aan boord die de radiocontacten met het verzet verzorgen.


Al uren voor het begin van de bombardementen heeft de Duitse zender Primadonna de Duitse troepen gewaarschuwd voor de nadering van de vliegtuigen. Ook heeft de zender daarna onmiddellijk melding gemaakt van de luchtlandingen. En dat betekent dat het geallieerde verrassingseffect, dat zo bepalend moest zijn voor het welslagen van de operatie, is verdwenen.

Generaal Bittrich in kasteel Slangenburg in Doetinchem wordt al om half twee door Klein-Fluko in Ruimzicht via de directe telefoonverbinding op de hoogte gebracht van de landingen ten westen van Arnhem. Enkele minuten later ontvangt hij ook een melding waarin Nijmegen wordt genoemd als aanvalsgebied[5], want in Diogenes is het al snel duidelijk dat er minstens twee gebieden zijn waar de luchtlandingen zich concentreren.


Bittrich aarzelt geen moment en geeft opdracht om al zijn eenheden te alarmeren. Vervolgens haast hij zich naar Ruimzicht waar hij gedetailleerde informatie hoopt te krijgen. Nadat hij daar uitgebreid is geïnfor-meerd over de landingen, spoedt hij zich weer naar kasteel Slangenburg. Ondanks dat hij zelf geen vliegtuig of parachutist heeft gezien, is hij door de berichten volledig op de hoogte van de aard en de omvang van de landingen. Mede daardoor onderkent hij de bedoeling ervan. Hij stuurt dan ook onmiddellijk zijn troepen op de landingsgebieden af



In Nijmegen haast Wim van Zanten zich naar de elektriciteitscentrale. Daar neemt hij plaats achter het multipelveld. Zelden zag hij zoveel lampjes branden. Hij wordt dan ook overspoeld met telefoontjes. Vrijwel onafgebroken krijgt hij via de PGEM-lijnen informatie uit allerlei delen van de provincie.

Van Zanten zorgt voor de nodige aanpassingen in het telefoonverkeer als blijkt dat er behoefte aan is. Vier PGEM-lijnen zijn van bijzonder groot belang: Nijmegen-Arnhem, Nijmegen-Groesbeek, Nijmegen-Kekerdom-Doetinchem en Nijmegen-Randwijk-Wageningen-Ede.

Van Zanten heeft vooral veelvuldig contact met Alex Hartman in Arnhem. Op die manier krijgt hij telkens de laatste stand van zaken rond die stad te horen. Tevens laat hij op zijn beurt aan Hartman weten hoe de situatie in Nijmegen is. Ook belt hij geregeld met Jan Griess in Doetinchem. De PGEM-monteur in die stad heeft veel profijt van de extra verbinding die hij heeft aangelegd naar zijn woning. Nadat hij het verzet in de stad heeft ingelicht over de situatie rond Arnhem en Nijmegen luistert hij met zijn zoon Willy in de woonkamer ademloos naar de berichten van Van Zanten over de strijd die amper veertig kilometer zuidelijker is losgebrand[1].

In Doetinchem is weliswaar nog niets van de gevechten te merken, maar Griess is ervan overtuigd dat het niet lang meer zal duren voordat de geallieerden ook die stad zullen bereiken.

Onder leiding van luitenant-kolonel John Frost krijgen ze ’s avonds om acht uur de verkeersbrug ongeschonden in handen. Ook Tony Hibbert weet de brug te bereiken. Evenals majoor Allison Digby Tatham Warter. Hij heeft een paraplu en een hoge hoed bij zich om op die manier duidelijk te maken dat hij een Brit is aangezien hij moeite heeft om wachtwoorden te onthouden. Hun opdracht is de brug te behouden totdat de grondtroepen arriveren. Volgens het plan zou dat binnen 48 uur het geval moeten zijn.

Vrijwel op hetzelfde moment dat Frost de noordzijde van de Rijnbrug inneemt, naderen de Amerikanen die in Groesbeek zijn geland de Waalbrug in Nijmegen.

Duitse legeronderdelen uit de Achterhoek zijn eveneens op weg naar die brug, maar in Pannerden stagneert hun opmars omdat ze moeten wachten op de oversteek van het Pannerdens Kanaal met geïmproviseerde veerboten. Als de Amerikanen uiteindelijk de Waalbrug bereiken, stuiten ze desondanks al op een Hohenstaufen-verken-ningseenheid die Bittrich naar Nijmegen heeft gestuurd.