Joodse panden en bezittingen
door Karel Berkhuysen
Op de
website Verkaufsbücher van het kadaster staan
gedwongen transacties van joodse onteigende panden. In de (huidige) gemeente Doetinchem betreft het 88 huizen en winkels, 2 synagogen en 2 grondstukken.
Op deze website staan 7108 gedwongen verkopen van panden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het betreft grotendeels transacties van joods onroerend goed. In Doetinchem gaat het om 54 transacties. Veelal gebeurde dat via de Duitsers en het ANBO, het Algemeen Nederlands Beheer Instituut Onroerend Goed
Door op de adressen te klikken, verschijnen de verkoopdatum en de prijs (en de huidige prijs).
In Doetinchem werden bijvoorbeeld talloze panden via makelaar Jan Stap (sr)en zijn vrouw W. Stap-Tolk doorverkocht. Ook enkele NSB-leden kwamen op die manier voor een schijntje in het bezit van een pand. Gemiddeld slechts 22 procent van de daadwerkelijke waarde.
De winkel van Philips in de Hamburgerstraat (Jan Massink, Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers)
Kees Misset was directeur van uitgeversmaatschapij Misset. Hij, en volgens de koopverdragen ook zijn broer en mede-directeur Henk Misset, kocht (zelfs nog op 2 maart 1944) taloze joodse panden.
Voor vierduizend gulden de joodse synagoge, die aan Kees' eigen woonhuis grensde. Tevens kocht hij het huis van Perlstein, aan de andere kant van zijn woning, aan de overzijde van de Gasthuisstraat. Een pand waarop hij voor de oorlog al zijn oog had laten vallen. De gebouwen van Perlstein distilleerderij zouden immers goed kunnen dienen voor uitbreiding van zijn bedrijf. Maar eigenaar Van Gend weigerde consequent om te verkopen.
In de Korte Kapoeniestraat kocht hij de woning van de familie Philips, in de Grutstraat het huis van Juda Frank en in de Plantsoenstraat de villa van Themans. Tevens kocht hij vijf kleine woningen aan de Rekhemseweg van de familie Mogendorff. In Terborg koopt hij een woning aan de Hazenlaan van Sally Levy in Terborg. Daarnaast kocht hij een perceel zandgrond van Saly Levy tussen Doetinchem en Gaanderen. En ook in Amsterdam werd een leegstaand Joodse woning door hem opgekocht.
Het pand Hamburgerstraat 6, eigendom van J. Philips, werd op 1 mei 1943 'gekocht' voor fl 15.000,- Dat zou in 2018 een bedrag van € 95.550 betekenen. De koper was mevrouw W.S. Stap-Tolk, echtgenote van makelaar Jan Stap (sr), lid van de NSB, wonende aan de Wijnbergseweg. Zij en haar man kochten 14 joodse huizen in Doetinchem en 2 in Gaanderen. Dat deden ze in een groot aantal gevallen in opdracht van Kees Misset. Hij en zijn broer Henk kochten de huizen dus niet direct van de Duitsers, maar via een tussenpersoon. En dat op naam van het bedrijf.
Dat het bedrijf Misset huizen kocht, was op zich niet vreemd. Het was al in het bezit van een grote hoeveelheid panden in de stad. Ze waren veelal bedoeld als belegingen voor het pensioenfonds van Misset. Ook kon personeel voordelig leningen afsluiten en huizen bouwen op grond van Misset zoals rond het Pasplein. Dat betrof vooral kaderleden. Voor het overig personeel kende Misset huurwoningen.
De eerste Joodse Doetinchemmmers worden tijdens een razzia op 8 oktober 1941 opgepakt. In dee nach van 17 op 18 november 1942 is er een tweede grote razzia.
VOLGT
In 10 april 1943 zijn er volgens een politierapprt, overeenkomstig de Duitse instructies geen Joden meer in Doetinchem
Tussen februari 1943 tot en met augustus 1943 koopt de firma Misset op naam van het bedrijf via NSB-makelaar Jan Stap en zijn vrouw van zowel de Niederländische Grundstückverwaltung als van de ANBO totaal dertien panden op.
De leegstaande kledingwinkel van Juda Frank op de Markt .
(Jan Massink, Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers)
Jan Stap kocht (op 1 augustusc 1944, terwijl de geallieerden al bezig waren België te bevrijden) onder meer voor 5.500 gulden het pand Markt 7: de kledingwinkel van Firma weduwe Jacobs. eigenaar was Juda Frank. Frank was getrouwd met Sara Rosenberg die in een eerste huwelijk gehuwd was met Simons Jacobs die al in 1899 was overleden. Juda Frank werd vergast in Auschwitz op 27 november 1942: 66 jaar oud.. Op naam van de echtgenote van Jan Stap werd (op 19 augustus 1944) ook de woning (Grutstraat 21) van Juda Frank gekocht voor 8.500 gulden.
In de Burgemeester Tenkinkstraat had veehandelaar Sally Levy uit Terborg 9 woningen in zijn bezit. Het waren 3 panden die uit drie woningen bestaan. Op nummer 30 woonde NSB-propagandaleider Kelderman.
Levy werd bij de eerste razzia in de Achterhoek, op 8 oktober 1941, opgepakt en vervolgens gedeporteerd naar concentratiekamp Mauthausen waar hij vervolgens werd vermoord.
Kelderman kocht niet alleen zijn eigen woning, maar ook de twee naastgelegen woningen: 28 en 32. Op gezette tijden stond hij met zijn gevolg op het fraaie balkon waar hij de fascistengroet bracht aan voorbijmarcherende groepen partijgenoten.
De synagoge in de Waterstraat. Gekocht door Kees Misset
via NSB-makelaarsechtpaar Stap voor 4.000 gulden.
Van de woning van Kees Misset is links nog een klein
gedeelte te zien. De panden brandden volledig uit na
het bombardement op 21 maart 1945.