Van De Kruisberg naar Neuengamme
Vanuit SD-gevangenis De Kruisberg zijn talloze gevangenen naar het Duitse concentratiekamp Neuengamme overgebracht.
Op 1 februari 1945 werden 94 manlijke gevangenen onder zware bewaking vanuit De Kruisberg afgemarcheerd naar het Doetinchemse treinstation. Ook veel vrouwen stonden die dag klaar om eenzelfde gang te gaan, maar dat ging op het laatste moment niet door.
De trein vertrok na middernacht. Tussen Doetinchem en Ruurlo wisten 17 van hen door een gat in een van de twee veewagons te ontsnappen. De Brit Peter Thorne raakte daarbij zwaargewond en overleed later in een Doetinchems ziekenhuis.
Op het station In Zutphen kregen de mannen te eten. Bij die gelegenheid kon een groep uit Epe een briefkaart overhandigen. (afbeelding volgt). Vervolgens voer de trein via Deventer, Almelo en Hengelo naar de grens.
De trein kwam op 5 februari in Neuengamme aan. Daar werden de 77 mannen ingeschreven onder kampnummers 70890 tot en met-70970.
Kamp Neuengamme
Het concentratiekamp Neuengamme lag zo'n achttien kilometer ten zuidoosten van Hamburg bij het dorp Neuengamme. Het was tijdens de Tweede Wereldoorlog met meer dan 80 buitenkampen het centrale concentratiekamp van Noord-Duitsland.
In 1938 was Kamp Neuengamme nog een buitenkamp van het concentratiekamp Sachenhausen, ingericht om gevangenen in de steenfabriek van de SS uit te buiten. Sinds 1940 was Neuengamme een zelfstandig concentratiekamp. In de loop van de oorlog deporteerden de nazi's tienduizenden mensen uit heel Europa naar Neuengamme. Van de ongeveer 106.000 gevangen die naar Neuengamme zijn afgevoerd, zijn ongeveer 55.000 gevangenen in Neuengamme omgekomen.
Kamp Wöbbelin
Een week na aankomst van de Kruisberg-gevangenen in Neuengamme, op 12 februari, werden velen belast met de opbouw van nieuw kamp in een moerasgebied. Een eerste transport telde 700 mannen. Het werd een van de subkampen van Neuengamme: Wöbbelin, nabij de stad Ludwigslust. Het plan van de SS was om daar gevangenen te huisvesten die de SS'ers uit andere concentratiekampen hadden geëvacueerd teneinde hun bevrijding door de geallieerden te voorkomen. Het kamp werd nooit afgebouwd. De barakken hadden geen ramen en deuren. Sanitair was er niet. Voedsel was er nauwelijks. De omstandigheden waren dan ook gruwelijk. Van de 6000 mannen stierven er 1000. Wöbbelin werd op 2 mei 1945 bevrijd door Amerikanen. Op 4 mei 1945 volgde de bevrijding van Neuengamme.
Kamp Reierhorst
Kamp Wöbbelin wordt vaak ook wel Kamp Reiherhorst genoemd. Het zijn echter verschilende kampen. Reiherhorst wordt ook wel Het kleine kamp genoemd. Het was een kamp met houten barakken dat vermoedelijk in 1944 werd opgericht. In dit kamp werden de gevangenen ondergebracht die met het eerste transport op 12 februari 1945 uit het concentratiekamp Neuengamme kwamen. Deze gevangenen moesten toen ongeveer 500 meter verder het grotere, eigenlijke concentratiekamp Wöbbelin bouwen.
Kamp Sandbostel
Stalag XB Sandbostel was een krijgsgevangenen- en concentratiekamp in de plaats Sandbostel in Nedersaksen, Duitsland. In september 1939 richtte de Duitse Wehrmacht het krijgsgevangenenkamp Stalag (afkorting voor Stammlager) X B Sandbostel op. Op het terrein van 35 hectare werden meer dan 150 verblijf- dienst- en administratiegebouwen gebouwd. Tussen 1939 en 1945 werden meer dan een miljoen krijgsgevangenen uit 55 landen na hun gevangenneming gedeporteerd naar Stalg X B. De meesten van hen werden in de meer dan 1100 arbeidscommando’s van het kamp in Noordwest-Duitsland, vooral in de landbouw, maar ook in fabrieken en de wapenindustrie ingezet. Van deze gevangenen kwamen er ongeveer 50.000 te overlijden. Ze stierven vooral door honger, moord door bewakers van de SS of aan een besmettelijke ziekte. De meeste gevangenen waren Russen. Het kamp werd op 29 april 1945 door de Briten bevrijd.
briefkaart
17 namen stonden op een op het station Zutphen afgegeven briefkaart. Onder hen een groep van zeven verzetsmensen uit Epe en de Arnhemse LKP-groep van Johan Penseel en zijn zoons John en Martin, Toon van Daalen, Nico van den Oever en Klaas Schuttinga.
doodsoorzaken
In de bewaard gebleven dodenboeken van Neuengamme (de registratie van overleden gevangenen) staan verschillende ziekten waaraan gevangenen zijn gestorven: enteritis, tuberculose, dysenterie, hartfalen, enz. Dat is verhullend. De ware doodsoorzaak zijn vrijwel altijd de abominabele omstandigheden in het kamp geweest. Bovendien zijn de gegevens volledig onbetrouwbaar. Vaak werd er in de registratie maar wat opgeschreven. (Bron: Nederlanders in Neuengamme)
De tocht van de 94 mannen van De Kruisberg naar Neuengamme.
Velen die door de Sicherheitsdienst in de Doetinchemse noodgevangenis De Kruisberg gevangen werden gehouden, werden na enige tijd overgebracht naar het Duitse concentratiekamp Neuengamme.
Op 19 november 1941 waren daar de eerste 270 Nederlanders al aangekomen. Vast staat dat in 21 rechtstreekse transporten, meestal vanuit Amersfoort, 3084 Nederlanders naar Neuengamme zijn getransporteerd.
Het totaal aantal Nederlanders dat in Neuengamme verbleef wordt geschat op 6950. Onder hen honderden vroeg in de oorlog gearresteerde communisten, anti-Duitse politiemensen en 601 mannen van de vergeldingsrazzia van Putten. Volgens de dodenboeken kwamen minimaal 3500 Nederlanders in Neuengamme om. Dat aantal ligt ongetwijfeld hoger omdat de administratie van de SS is verdwenen. Het is zeker dat 613 Nederlanders Neuengamme hebben overleefd. Van de mannen uit Putten kwamen 552 om. Slechts 48 overleefden.
De Lübecker Bocht en de ramp met de cap Arcona
Het is voorjaar 1945. Duitsland wordt steeds verder in de tang genomen door de geallieerden. In een uiterste poging de gruwelijkheden van de concentratiekampen uit te wissen, zetten de nazi’s alles op alles om te voorkomen dat de gevangenen levend in handen van de vijand komen. De concentratiekampen worden ontruimd en honderdduizenden gevangenen worden op zogenaamde dodenmarsen gestuurd naar plaatsen waar de vijand ze niet kan bereiken. Velen overleven de barre tocht niet.
Vanaf eind maart 1945 moeten ook de tienduizenden gevangenen uit de buitenkampen van Neuengamme weg. Wie niet meekan, wordt doodgeschoten. De rest belandt in haastig opgezette opvangkampen waar ze door de SS aan hun lot worden overgelaten. Velen sterven voor de bevrijding.
Op 19 april is het Britse leger Neuengamme zo dicht genaderd dat de nazi’s ook het hoofdcomplex met de laatste twaalfduizend gevangenen moeten ruimen. Omdat alle opvangkampen propvol zitten, worden ze naar Lübeck getransporteerd. Bijna tienduizend gevangenen worden hier overgeladen op de vrachtschepen Thielbek en Athen en het enorme cruiseschip Cap Arcona, dat bij Neustadt voor anker ligt. De Cap Arcona heeft voor de oorlog als passagiersschip tussen Hamburg en Zuid-Amerika gevaren maar is inmiddels door de Duitse marine gevorderd.
Tijdens de evacuatie blijven 700 gevangenen in Neuengamme achter om alle sporen uit te wissen: documenten moeten worden verbrand en de barakken moeten van het vieze stro worden ontdaan. Martelwerktuigen en galgen worden ontmanteld. Daarna worden ook deze gevangenen naar Lübeck afgevoerd. Als een Britse eenheid een paar dagen later het kamp bevrijd, is het er helemaal leeg en brandschoon. De commandant schrijft in zijn aantekeningen dat er alleen nog een zwarte kat rondloopt.
Het is 2 mei 1945. Het Britse leger rukt nu snel op en neemt de stad Lübeck zonder slag of stoot in. De Britse luchtmacht wil de Duitse vloot in de Oostzee nu de genadeklap toebrengen. Op 3 mei krijgen ruim tweehonderd RAF-piloten de opdracht alle Duitse schepen die ze tegenkomen te vernietigen, in de veronderstelling dat de nazi’s ze gebruiken om munitie, troepen en SS-kopstukken naar Noorwegen weg te sluizen. Zo gebeurde het dat ook de Cap Arcona onder vuur komt te liggen.
De ruim 400 SS’ers aan boord zijn wel in het bezit van reddingsvesten en schieten op de in het water drijvende gevangenen. Velen sterven nog voordat ze kunnen worden opgepikt door nabijgelegen Duitse schepen. Kort daarna kapseist de zwaargehavende en brandende Cap Arcona. Ruim 5000 opvarenden komen door verbranding of verdrinking in het ijskoude water om het leven. Ook twee andere schepen, volgeladen met gevangenen, worden door de Typhoons onder vuur genomen. De Thielbek, met aan boord ruim 2500 overlevenden van Neuengamme, zinkt binnen vijftien minuten. Slechts vijftig opvarenden overleven.
AAN DEZE PAGINA WORDT GEWERKT
tot dusver 80 van de 94 namen achterhaald
De onderstaande 17 mannen uit de Kruisberg sprongen op 2 februari 1945 na vertrek uit Doetinchem tussen
Doetinchem en Ruurlo uit de rijdende trein. Een van hen raakte daarbij zwaargewond en overleed later.
Bosch van Rosentahl, Edzard Jacob
Jonkheer Edzard Bosch van Rosentahl werd op 27-5-1892 in Dordrecht geboren.
Verzet Eefde, financier spoorwegstaking.
Hij werd in december 1944 gearresteerd. Hij werd gevangengezet in De Kruisberg. Onderweg naar Neuengamme wist hij op 2 februari uit de rijdende trein bij Lievelde te ontsnappen. Samen met drie andere ontsnapten, William van der Wall Bake, Jo Lammers en Jan Carel van Dijk klopten ze 's nachts bij jachtopziener Gerrit Vosselman van landgoed Onstein aan. Die bracht ze onder in ondergrondse hut in het bos.
Daarna bleef hij op diverse adressen ondergedoken tot aan het eind van de oorlog.
Op 1 april 1945 verliet hij samen met zijn verzetsvriend William van der Wall Bake het landgoed Het Onstein, waar zij ondergedoken zaten. Op zoek naar zijn zoon Frans werd hij op 2 april 1945 in Almen bij de Spitholterbrug dodelijk getroffen door een onbekende kogel. Die ochtend werd hij gevonden door zijn zoon; beroofd van papieren, trouwring en horloge.
Lees meer op deze pagina: Wall Bake, W. van de
Lees meer in mediabericht: Kleinzoons bezoeken De Kruisberg
De Kruisberg
Dijk, Jan Carel van (Dijk) van 't Velde
Op 7-1-1945 belandde hij op de Kruisberg.
Lievelde uit trein
samen met William van de Wall Bake, Edzard Bosch van Rosentahl en Jo Lammers. Groep Zutphen
Gerrit Vosselman Onstein
Lees meer: Het dagboek van Jacoba van der Kun
Granat, Julick
Pools tankbestuurder
Koeslag, Appie
xxxxxx Verzet in het Laren.
Bij een doorzoeking op 30 juli 1944 bij de boerderij van Henrik Jan Koeslag en drie van zijn broers werden Hendrik Jan Koeslag en diens broer Albert Koeslag gearresteerd en afgevoerd.
Henrik Jan in Arnhem.
Albert Koeslag werd in augustus 1944 vanuit Arnhem vrijgekocht. Een derde arrestant, Jan Lamberts, werd vanuit Arnhem overgebracht naar Kamp Amersfoort. Hij kwam enkele weken later vrij.
Appie, de zoon van Albert, begeleidde onder meer piloten
Inval op de boerderij na verraad. Hij werd gevangengezet in de Oxerhof bij Deventer. Daar werd hij zwaar mishandeld
Appie ontsnapte uit de trein. |
Hendrik Jan Koeslags echtgenote, Dina Koeslag-Meijlink, kwam op 5 april 1945 om bij de bevrijding van Laren (Gld). Zij werd dodelijk getroffen tijdens schermutselingen tussen Duitse en Canadese troepen. Op de grafsteen van Dina Koeslag-Meijlink op de begraafplaats in Laren staat dat Hendrik Jan Koeslag is overleden in Porta Westfalica. Deze informatie, destijds vernomen van een medegevangene, is waarschijnlijk onjuist. De medegevangene plaatste het overlijden van Koeslag in februari 1945. Volgens de dodenboeken van Neuengamme is Koeslag echter overleden op 5 december 1944. Onderzoekers/deskundigen in Neuengamme achten het niet waarschijnlijk dat in de dodenboeken een fout is gemaakt of dat er sprake kan zijn van een persoonsverwisseling. De kinderen van Koeslag hoorden in de zomer van 1945 via het Rode Kruis dat hun vader in Neuengamme was omgekomen.
Lammers,Jo
Bij Lievelde uit de trein.
William van de Wall Bake, Edzard Bosch van Rosentahl en Jan Carel van Dijk van 't Velde
Gerrit Vosselman Onstein
Schuilnaam Jaap
lees meer: Het dagboek van Jacoba van der Kun
Thorne, Peter
Peter Thorne was een Britse navigator. Na een bombardement op Hamburg werd zijn vliegtuig uit de lucht geschoten. Met een parachute wist hij veilig te landen, maar werd gevangen genomen. Een jaar later wist hij het Duitse kamp te ontvluchten. Met een trein belandde hij in Nederland. Het verzet wist hem op diverse adressen te verbergen, onder meer bij de familie Koeslag in Laren (zie Appie Koeslag). na een inval op hun boerderij werd Peter Thorne met enkele anderen opgesloten in de gevangenis in Deventer. Later werden ze overgebracht naar De Oxerhof ten zuiden van de stad. Op 14 december werd Peter Thorne overgebracht naar De Kruisberg.
Op 1 februari werd hij met 93 andere Kruisberggevangenen afgemarcheerd naar de trein die hen naar Neuengamme zou brengen. Na vertrek wist Julick Granat (zie) een luik in de wagon te forceren. Door het gat sprongen 17 mannen uit de rijdende trein. Peter Thorne bleef echter met zijn jas haken en belandde zwaargewond naast de spoorlijn. Daar werd hij gevonden en naar het Sint-Jozefziekenhuis in Doetinchem gebracht. Daar overleed hij. Hij werd begraven op de Algemene Begraafplaats aan de Loolaan. Daar is zijn graf nog steeds een van de 14 oorlogsgraven.
Lees meer: De noodlootige sprong van Peter Thorne
Lees meer: De oorloggraven van de Loolaan
Dulag Luft Oberursel - Stalag Luft IV-B Mühlberg > ontsnapt - De Kruisberg
Wall Bake, William Archibald van de
William Archibald van den Wall Bake werd geboren op 3-3-1885 in Arnhem. Hij was luitenant-kolonel der huzaren. Tijdens d ebezettin was hij gewestedlijk commandant van de Ordedienst.
Overleden op 11 februari 1979 in Vorden, Gelderland, Nederland, hij was toen 93 jaar oud.
Jacoba van der Kun
Bruinsma
Bosch van Rosentahl
Edzard Bosch van Rosentahl, Jo lammers en jan carel van Dijk
Vosselman Onstein
Lees meer op deze pagina: Bosch van Rosentahl, E.
Lees meer in mediabericht: Kleinzoons bezoeken De Kruisberg
Warren, Johnny
Amerikaan
Whittaker,
Sergeant RAF, registratienummer 1537036
10
11
12
13
14
15
16
17
De overige onderstaande 77 mannen in de trein kwamen via Zutphen, Deventer, Almelo en Hengelo op 5 februari 1945 in Neuengamme aan. Daar kregen ze kampnummers tussen 70890 en 70970. Velen werden vervolgens op 12 februari verplaatst naar een plek waar ze Kamp Wöbbelin aan moesten leggen. Daar stierven xx van hen. Uiteindelijk keerden slechts I, I, I, I, I xx van de 77 mannen levend naar Nederland terug.
Achterberg, Elis Cornelis
Elis Cornelis Achterberg werd geboren op 27-10-1907 in Zeist. Hij was werkzaam als ambtenaar bij de gemeente Zelhem. Daar verdonkermaande hij distributiebonnen. Daarnaast was hij commandant bij de Luchtbeschermingsdienst. Hij was (LO)-pelotonscommandant van de NBS. Hij werd gearresateerd in december 1944. Zijn kampnummer was 70956. Hij overleed in Wöbbelin op 6-3-1945.
De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Baud, Willem Abraham
Willem Baud werd geboren op 29-1-1923 in Den Haag. Hij werd op 6 december 1944 vanwege verzetsactiviteiten gearresteerd. Op dezelfde dag belandde hij in De Kruisberg. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70898. Hij stierf op 3-4-1945 in hoofdkamp Neuengamme.
De Kruisberg - Neuengamme
Belt, Gerardus van den
Gerrit van den Belt werd geboren op 2-6-1917 in Achterveld. Hij was landbouwer. In Wöbbelin moest hij stenen sjouwen. Daar overleed hij op 9 maart 1945.
Lees meer op deze pagina, voor het verhaal: Berg, Evert van den
Lees meer op deze pagina: Berg, J van den ; Berg, W van den ; Burgsteden, M. van ; Hermsen, T.
De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Berg, Evert van den
Evert van den Berg werd geboren op 22-11-1920 in Amersfoort. Hij was een broer van Han en Tery.
De boerderij 't Kwade Gat van Cees van Burgsteden aan de Hessenweg in Stoutenburg was een schuilplaats voor onderduikers. Cees en zijn zonen Jan en Manus zaten bij het verzet. Op 29 december 1944 hielpen de vier broers Evert, Bram, Tery en Han van den Berg hun buurman Cees van Burgsteden met dorsen. Ook Jan en Manus hielpen mee evenals de knecht Gerrit van den Belt en twee onderduikers: Theo Hermsen en Co Poort.
In de zomer 1944 vonden op de boerderij zendactiviteiten plaats. De marconist die op 13 december 1944 was gearresteerd, bekende na langdurig ondergane martelingen een aantal adressen waar hij had uitgezonden. Vervolgens vonden op 29 december 1944 arrestaties plaats op diverse boerderijen. Op 't Kwade Gat werden Cees van Burgsteden en zijn zoon Jan direct doodgeschoten. Kort ervoor was Bram de buurt in gegaan om namens zijn ouders de buren uit te nodigen voor de koffie op oudejaarsdag omdat zijn ouders dan 25 jaar getrouwd zouden zijn. Alle andere mannen, op Co Poort na, die zich onder het hooi had weten te verstoppen, werden in een overvalwagen afgevoerd. De zes mannen zijn eerst naar Apeldoorn gebracht, vervolgens naar de Kruisberg in Doetinchem en op 2 februari 1945 op transport gezet naar Neuengamme. Daar werden ze half februari overgeplaatst naar Kamp Reiherhorst waar ze alle zes zijn omgekomen:.
Evert van den Berg overleed op 7 maart 1945 op 24 jarige leeftijd.
Lees meer op deze pagina: Belt, G van den; Berg, J van den; Berg, W. van den ; Burgsteden, M. van; Hermsen, T
Apeldoorn - De Kruisberg - Neuengamme - Reiherhorst
Berg, Johannes van den
Han van den Berg werd geboren op 17-2-1926 in Amersfoort. Hij was een broer van Evert enTery.
Hij overleed op 19-jarige leeftijd op 4-5-1945, als laatste van de drie broers.
Lees meer op deze pagina, voor het verhaal: Berg, Evert van den
Lees meer op deze pagina: Berg, Wouterus (Tery) van den ; Belt, G. van den ; Burgsteden, M. van ; Hermsen, T.
Apeldoorn - De Kruisberg - Neuengamme - Reiherhorst
Berg, Wouterus van den
Wouterus (Tery) van de Berg werd geboren op 15-11-1924 in Amersfoort. Hij was een broer van Evert en Han. Hij werd opgepakt tijdens een inval op een boerderij waar hij hielp bij het dorsen. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70947. Hij overleed op 20-jarige leeftijd op 14-4-1945.
Lees meer op deze pagina, voor het verhaal: Berg, Evert van den
Lees meer op deze pagina: Berg, Johannes van den ; Belt, G. van den ; Burgsteden, M. van ; Hermsen, T.
Apeldoorn - De Kruisberg - Neuengamme - Reiherhorst
Bijl de Vroe, Cornelis Lucien Marie
Cornelis Bijl de Vroe werd geboren op 7-1-1879 in Zwolle. Hij werd in 1923 directeur van het Almelose filiaal van de Nederlandsche Bank. Met zijn gezin nam hij zijn intrek in een villa aan de Ootmarsumsestraat 85. In 1939 werd overgeplaatst naar Arnhem waar hij eveneens directeur werd.
In 1943 waren de Duitsers bang voor een geallieerde aanval vanuit het westen. Ze brachten daarom voor 1,6 miljoen aan gouden vijfjes en tientjes van Amsterdam over naar Arnhem. Na Operatie Market Garden, toen Arnhem deels in puin lag, wilden ze de kluisinhoud nog verder naar het oosten brengen. Voor de kluis waren echter twee sleutels nodig. Een ervan had Bijl de Vroe, de ander had de kassier van de bank. Maar die was al vertrokken en had de sleutel verstopt.
Nadat de Duitsers de kassier met de dood bedreigden, vertelde Bijl de Vroe waar de sleutel was. Op 20 november brachten de Duitsers 20 miljoen gulden van Arnhem naar Deventer. Maar de gouden munten bleken onvindbaar. Bijl de Vroe had ze eerder al verstopt in de kolenkelder.
Omdat vlak daarvoor, op 15 november, de bank in Almelo was overvallen door het verzet, waarbij 46 miljoen gulden was buitgemaakt, speurden de Duitsers naarstig in de paperassen en vonden een brief over het gouden muntgeld. Het had in de kluis moeten liggen. De pijlen wezen naar Bijl de Vroe. Hij werd 25 november 1944 opgepakt en vertelde twee dagen later, na verhoor, waar het goud lag.
Op 27 november werd hij overgebracht naar het Huis van Bewaring in Almelo. Hij kreeg er zijn zoon Herman nog op bezoek, maar kon niet bevroeden dat het de laatste keer was dat ze elkaar zouden zien. Via De Kruisberg ging hij in februari 1945 op transport naar concentratiekamp Neuengamme. Daar overleed hij op 14 maart.
Huis van Bewaring Almelo - De Kruisberg - Neuengamme
Bosch, Gerard
Gerard Bosch werd geboren op 24-12-1912 in Hellendoorn. Hij was actief in de LO en de illegale pers, Trouw. Op 30 november 1944 werd hij gearresteerd. Vanuit de Kruisberg belandde hij in Neuengamme en later in Wöbbelin. Hij had kampnummer 70901. Hij overleed op 24-4-1945.
De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Bruijnes, Berend
EPE | ALMELO | Berend Bruijnes (bijnaam Bruintje) werd geboren op 6-1-1921 in Ermelo. Naar aanleiding van de April-meistaking zat hij enige maanden gevangen. Daarna nam hij op 25 november het verzetswerk van zijn vader (Arie Bruijnes) over nadat hij door verraad samen met joodse onderduikers was opgepakt. Berend hield zich in de omgeving van Epe en Zwolle onder meer bezig met het verspreiden van distributiebonnen en persoonsbewijzen. Ook maakte hij deel uit van de RVV groep Epe van de Binnenlandse Strijdkrachten onder commando van Johannes Daamen. Daar gaf hij mede schietinstructies. Op 29 november 1944 werd hij in Almelo aangehouden in het bezit van blanco persoonsbewijzen. Die aanhouding leidde tot de arrestatie van de overvallers van de Nederlandsche Bank in Almelo. Hij en zes overvallers werden gevangengezet in De Kruisberg. Vervolgens werd hij op 2 februari 1945 op transport gezet naar Neuengamme. Hij kreeg kampnummer 70921. Daarna belandde hij in concentratiekamp Reiherhorst in Wöbbelin waar hij op 11 maart overleed.
Lees meer op deze pagina: Frielink, F : Frielink, H. ; Meenks, W. ; Mik, D. ; Nijland, G. ; Smoes, D.
Huis van Bewaring Almelo - De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin - Reiherhorst
Burgsteden, Hermanus Theodorus
Manus van Burgsteden werd geboren op 1-3-1925 in Stoutenburg. Zijn vader en broer Jan werden doodgeschoten op hun boerderij. In Neuengamme kreeg Manus kampnummer 70942 of 70912. Hij overleed in Wöbbelin op 16-4-1945 op 20-jarige leeftijd
Lees meer op deze pagina, voor zijn verhaal: Berg, Evert van den.
Lees meer op deze pagina: Belt, G. van den; Berg, J. van den ; Berg, W. van den; Hermsen, T.
Apeldoorn - De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Dimmendaal, Jan
Jan Dimmendaal werd op 5-9-1912 geboren in Stavoren. Hij woonde in Ruurlo. Hij werd wegens verzetsactiviteiten opgepakt. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70954. Hij stierf op 11-4-1945 in kamp Wöbbelin. In Ruurlo is een straat naar hem vernoemd.
De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Frielink, Gerardus Hendrikus
Gerrit Frielink, broer van Hendrik Frielink, werd geboren op 14-1-1912 in Tubbergen. Hij werd op 30-11-1944 gearresteerd wegens een bankoverval op de Nederlandsche Bank in Almelo: buit 46.1 miljoen gulden. Geld dat bedoeld was voor de onderduikers. Na zijn arrestatie met zes anderen zat hij gevangen in Almelo. Op 2-12-1944 werd hij overgebracht naar De Kruisberg. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70900. Hij overleed in Wöbbelin op 28-4-1945.
Lees meer op deze pagina: Bruijnes, B. ; Frielink, H. ; Meenks, W. ; Mik, D. ; Nijland, G. ; Smoes, D.
Huis van Bewaring Almelo - De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Hardenberg, Jacob Adriaan
Jacob Hardenberg werd op 21-4-1905 geboren in Zwolle. Hij was actief in het verzet bij de LO. Hij werd gearresteerd op 10-12-1944. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70904. Hij overleed op 24-2-1945 in Neuengamme.
Markelo
De Kruisberg - Neuengamme
Hul, Gradus Johannes van 't
Gradus van 't Hul werd op 17-3-1899 geboren in Zutphen. Hij was sectorcommandant bij de Binnenlandse Strijdkrachten. Hij was een specialist in het monteren van gedropte wapens. Hij trad op als wapeninstructeur aan verzetsgroepen in de omgeving. tevens hielp hij bij het vinden van onderduikadressen. Hij werd verraden en op 28-12-1944 door de SD in Zutphen gearresteerd. Hij overleed in Wöbbelin op zijn verjaardag, 17 maart 1945. Gradus van 't Hul kreeg postuum het verzetsherdenkingskruis. In Zutphen is een straat naar hem vernoemd: de Gradus van 't Hulstraat.
De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Jansen, Jan Martin
Jan Jansen werd geboren op 31-7-1909 in Weiwerd (gemeente Delfzijl). Hij woonde in De Krim (gemeente Gramsbergen). Hij was landbouwer en actief in het verzet. Op 6 november 1944 werd hij gearresteerd. Via Almelo belandde hij op de Kruisberg. Hij werd naar Neuengamme afgevoerd waar hij kampnummer 70918 kreeg. Daar kwam hij terecht op een ziekenzaal. Begin april is hij met een Rode Kruisauto weggevoerd. Op 28-4-1945 is hij overleden in Lübeck.
Almelo - De Kruisberg - Neuengamme
Jong, Cornelis Lucas de
Kees de Jong werd op 26-7-1921 geboren in Ambt-Hardenberg. Hij was ambtenaar bij de PTT in Zwolle. Hij woonde in Bergentheim (gemeente Hardenberg). Hij werd in december 1944 gearresteerd en overgebracht naar Almelo. Op 30 januari 1944 belandde hij in De Kruisberg. Vervolgens werd hij getransporteerd naar Neuengamme. Daar kreeg hij kampnummer 70900. Daarna werd hij overgebracht naar Wöbbelin. Hij overleed op 3 mei 1945.
Almelo - De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Kleef, Mark Pieter Sjoerd van
Mark van Kleef werd geboren op 22 oktober 1914 in Leusden. Hij was wachtmeester bij de Koninklijke Marechaussee. In het verzet gebruikte hij de schuilnaam Mac Hendriks.
Hij werd op 19 december 1944 gearresteerd in Gortel in de gemeente Epe. Daarna is hij overgebracht naar de Willem III-kazerne in Apeldoorn. Vervolgens belandde hij in de Kruisberg. Vanuit De Kruisberg is hij overgebracht naar Neuengamme en daarna naar Wöbbelin, Kamp Heierhorst bij Ludwigslust. Hij overleed op 30-4-1945.
Willem III Apeldoorn - De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin - Reiershorst
Op de briefkaart ontbrak de naam van M.P.S. van Kleef, wegens het vrijlaten van een joods gezin op De Pal ondergedoken en aldaar gearresteerd.
Koster, Antonie
Anton Koster werd geboren op 23-9-1916 in Deventer. Hij was metaaldraaier. In de woning van zijn ouders zaten vijf Joden ondergedoken.
Via de Oxerhof nabij Deventer en De Kruisberg werd hij naar Neuengamme gebracht. Daarna belandde hij in kamp Sandbostel. Daar overleed hij op 24 april 1945 op 28-jarige leeftijd.
Anton was verloofd met een slagersdochter en woonde met de rest van zijn broers en zussen nog bij zijn ouders. Anton en zijn broer Jan waren fanatieke sociaal-democraten. Dat maakte dat de broers fel tegen de fascisten gekant waren en verzetsstrijders werden.Het huis van de familie Koster was een klein huis. toch was er ruimte voor drie onderduikers toen Anton onderdak zocht voor Lenie en Bernard, een broertje en zusje uit Oss, en een handelsman Jules Kan uit Amsterdam.Bij razzia’s na september 1944 werd gezegd dat de onderduikkinderen Lodenstijn heetten en geëvacueerd waren uit Nijmegen (waar geen bevolkingsadministratie meer was). In het najaar van 1944 vreesde men bombardementen op het NS station. In Lettele zat een boer Groot Lipman, met wie Willem Koster in dienst was geweest. Daar hebben Willem, Gerrigje en de vijf jongste kinderen enkele weken in de stal verbleven, samen met de ’Lodenstijns’ en Jules Kan. Terwijl ze daar waren kwam de SD voor zoon Anton, die er niet was. Ze namen zijn broer Willem mee. Anton meldde zich vervolgens, mede omdat hij vreesde dat ze de boerderij grondig zouden doorzoeken, waarbij de Joodse mensen gevaar liepen.
De Oxerhof Deventer - De Kruisberg - Neuengamme - Sandbostel
Kraaijenbrink, Hendrik
Hendrik Kraaijenbrink werd geboren op 14-5-1886 in Arnhem.
Hij maakte deel uit van de verzetsgroep Daily World News Arnhem. Hij werd op 4 januari 1945 gearresteerd. Hij belandde op xxx in de Kruisberg. Op 2 februari werd hij per trein overgebracht naar Neuengamme. Daar overleed hij op 1 maart 1945.
Lees meer op deze pagina voor verhaal: Bresser, D.
Lees meer op de ze pagina: Oever, N. van den ; Schuttinga, K.
Lees meer: Truus Bresser
Doorn
Arnhem - De Kruisberg - Neuengamme
Lagerweij, Gerard
Gerard Lagerweij werd op 8-12-1899 geboren in Renswoude. Hij werd gearresteerd wegens verzetsactiviteiten op 6-12-1944 in Renswoude. Via Apeldoorn belandde hij in de Kruisberg. Kampnummer XX? Hij overleed op 24-4-1945 in Neuengamme.
Apeldoorn - De Kruisberg - Neuengamme
Liezenberg, Laurens Jakob
Laurens Liezenberg werd geboren op 19-4-1904 in Schiedam. Hij werd op 21-12-1944 wegens verzetsactiviteiten gearresteerd in Achterveld. |n Neuengamme kreeg hij kampnummer 70939. Hij overleed op 6-4-1945 in Wöbbelin.
Meenhuis, Bernardus
Bernard Meenhuis werd op 3-11-1915 geboren in Ypelo (Wierden). Hij was priester. Hij werd op 25-12-1944 door de SD gearresteerd in Ypelo vanwege hulp aan onderduikers. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70968. Vervolgens belandde hij in Hamburg Rothenbaumchaussee en in Sandbostel. Daar werd hij op 29 april 1945 bevrijd. Hij keerde terug naar Groningen waar hij werd opgenomen in een ziekenhuis. Op 21-6-1945 stierf hij door uitputting en geleden ontberingen.
Kruisberg - Neuengamme - Hamburg - Sandbostel
Overleefde, maar stierf twee maanden later
Meenks, Willem
ALMELO | Willem Meenks werd geboren op 20-12-1915 in Rijssen. Hij was actiefin het verzet en nam deel aan de overval op de Nederlandsche Bank in Almelo. Hij werd gearresteerd en opgesloten in het huis van bewaring in Almelo. Op 2 december werd hij met de rest van de groep overgebracht naar De Kruisberg. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70911. Hij overleed in Wöbbelin op 15-3-1945.
Lees meer op deze pagina: Bruijnes, B. ; Frielink, G.: Frielink, H. ; Mik, D. ; Nijland, G. ; Smoes, D.
Lees meer: De bankovervallers uit Almelo
Huis van bewaring Almelo - De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Mik, Douwe
ALMELO | Douwe Mik werd geboren op 23-5-1917 in Borger. Hij was actief in het verzet en nam deel aan de overval op de Nederlandsche Bank in Almelo. Hij werd op 30 november 1944 gearresteerd en opgesloten in het huis van bewaring in Almelo. Op 2 december werd hij met de rest van de groep overgebracht naar De Kruisberg. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70907. Hij overleed in Wöbbelin op 17-4-1945.
Lees meer op deze pagina: Bruijnes, B. ; Frielink, G. Frielink, H. ; Meenks, W. ; Nijland, G. ; Smoes, D.
Lees meer: De bankovervallers uit Almelo
Huis van bewaring Almelo - De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Nijland, Gerhard
ALMELO | Gerhard Nijland werd geboren op 15-6-1921 in Gorssel. Hij was actief in het verzet en nam deel aan de overval op de Nederlandsche Bank in Almelo. Hij werd op 30 november 1944 in Daarlerveen-Vroomshoop gearrsteerd en opgesloten in het huis van bewaring in Almelo. Op 2 december werd hij met de rest van de groep overgebracht naar De Kruisberg. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70???. Hij overleed in Neuengamme op 15-4-1945.
Lees meer op deze pagina: Bruijnes, B. ; Frielink, G. Frielink, H. ; Meenks, W. ; Mik, D. ; Smoes, D.
Lees meer:De bankovervallers uit Almelo
Huis van bewaring Almelo - De Kruisberg - Neuengamme - Ahlem - Neuengamme (?)
Pannekoek, Lubertus Jan
EPE. | Landbouwer, geboren te Epe op 23 december 1909. Pannekoek was de voorman bij het tweede wapentransport vanaf het afwerpterrein Zesendertig Bunder in het Kroondomein bij Vierhouten naar De Pal in Emst.
Arrestatie
Kruisberg
Op 12 februari 1945 kwam een eerste transport van 700 gevangenen, onder wie de vijf Epenaren, in Reiherhorst aan. Zij moesten als werkcommando in een 500 meter verder gelegen moerasgebied het grotere kamp Wöbbelin realiseren. Bij de opbouw zijn veel mannen omgekomen. Onder hen waren ook Klaas Jan Kouw en Gerrit Sellink uit de gemeente Epe afkomstig. L.ubertus Pannekoek overleed op 8 maart 1945.
Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Pardijs, Derk Jan
Derk Jan Pardijs werd geboren op 13-3-1880 in Ruurlo. Vanwege zijn verzetsactiviteiten werd hij op 18 december 1944 gearresteerd in Leesten, nabij Warnsveld. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70959. Hij overleed op 21-2-1945.
Kruisberg - Neuengamme
Pelt, Bastiaan Johannes van
EPE. | Bas van Pelt werd geboren op 10 november 1900 in Dordrecht. Hij was meubelontwerper en binnenshuisarchitect in Den Haag. Een bombardement op 10 mei 1940 verwoestte daar zijn opslagplaatsen. Eén van zijn medewerkers werd gedood en Van Pelt verloor al zijn materiaal. De gebeurtenissen waren zo ingrijpend dat het hem bijna zijn huwelijk kostte. Vanaf 1943 verborg hij op zijn landgoed De Pal onderduikers en munitie. Van mei tot november 1944 zat hij gevangen maar werd wegens gebrek aan bewijs vrijgelaten. Door verraad werd hij een maand later opnieuw opgepakt. Via De Kruisberg en Neuengamme kwam hij op 8 april in Sandbostel terecht. Hij had kampnummer 70916. Door een ongeval liep hij bloedvergiftiging op aan zijn hand. Amputatie kon voorkomen worden toen na de bevrijding penicilline beschikbaar kwam. Toen hij echter ook nog getroffen werd door vlektyfus was hij te verzwakt om te herstellen. Op 24 mei 1945, een maand na zijn bevrijding op 29 april, stierf hij.
Kruisberg - Neuengamme - Sandbostel
Penseel, Johan 5-10-1886
ARNHEM | Johan Penseel werd geboren op 5-10-1886 in xxxxx. Hij woonde op het Velperplen in Arnhem. Hij was elektricien. Zijn pand en dat van zijn buurman Toon van Daalen vormden de operatiebasis voor de LKP-afdeling in de stad. De huizen waren met elkaar verbonden door een geheime ondergrondse gang. Tevens was er een vluchtgang naar het filiaal van de naastgelegen Nederlandsche Bank. De gangen waren gemaakt om ingeval van een Duitse inval te kunnen ontsnappen. Penseel hield zich al vanaf het begin van de bezetting bezig met verzetsactiviteiten.
Toen de Duitsers begnnen om Joden op te pakken, huurde hij een huis op de Jansplaats. De eerste Jood die hem om hulp vroeg, was een beddenleverancier. Samen haalden ze vervolgens op een avond de beddenwinkel in de Bakkerstraat helemaal leeg. Daarna brachten ze de bedden naar het huis op de Jansplaats zodat ze er veel Joden onder konden brengen.
Op 5 januari 1945 riep de SD in Arnhem Johan Penseel en zijn zoons John en Martin op om zich te melden. Hoewel de drie mannen van diverse kanten het advies kregen om niet te gaan, maakten ze zich niet al te veel zorgen. Penseel dacht dat hij zich er wel uit zal praten zoals hij dat wel vaker had gedaan.
Dat bleek deze keer niet het geval. In Kraton werd het drietal onmiddellijk gearresteerd en twee dagen later met dertien anderen overgebracht naar gevangenis De Kruisberg in Doetinchem. Op 2 februari werden ze op transport gezet naar het Duitse concentratiekamp Neuengamme. Daarna belandden ze in Wöbbelin
Op 2 mei 1945 bevrijdden Amerikanen het kamp. Johan Penseel bleek nog in leven, maar zijn beide zoons zijn dood. Penseel kreeg na de oorlog van de Joodse onderduikers die hij had geholpen de liefdevolle naam Papa. Het echtpaar Penseel bleef contact houden met hun geadopteerde Joodse dochter Elizabeth Cohen. Op 5 december 1966, op zijn tachtigste verjaardag, ontving de op dat moment inmiddels weduwnaar geworden Penseel een certificaat van het Joods Nationaal Fonds. Dit vermeldde dat 115 bomen die door een bomenactie op initiatief van Joodse bejaarden waren gefinancierd, als verjaardagscadeau geplant zouden worden in het Bos der Rechtvaardigen bij het Yad Vashem in Jeruzalem. Penseel was diep ontroerd door dit gebaar: “Ik hoop dat wat mijn beide kinderen en mijn vrouw hebben gedaan voor het welzijn van de mensheid is geweest.”
Johan Penseel overleed in januari 1975 op 88-jarige leeftijd in zijn woonplaats Amsterdam en werd ter aarde besteld op de begraafplaats Moscowa in Arnhem.
Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
overleefde
Penseel, John (Johannes)
ARNHEM | John Penseel werd op 4-4-1919 geboren in Leiden.
Op 2 januari 1945 werd hij na een oproep samen met zijn vader Johan en jongere broer Martin op het SD-hoofdkwartier Kraton aan de Utrechtseweg in Arnhem gearresteerd. Vervolgens werden ze naar De Kruisberg gebracht. Op 1 februari werden ze met 91 anderen afgemarcheerd naar het Doetinchemse treinstation. Drie dagen later kwam de terin in Neuengamme aan. Ze belandden in subkamp Wöbbelin. John kreeg kampnummer 70927. John stierf er 20-3-45. een week na Martin.
Kruisberg - Neuengame - Wöbbelin
Penseel, Martin (Marinus)
ARNHEM | Martin Penseel werd op 19-7-1923 in Leiden geboren.
Op 2 januari 1945 werd hij na een oproep samen met zijn vader Johan en ooder broer John op het SD-hoofdkwartier Kraton aan de Utrechtseweg in Arnhem gearresteerd. Vervolgens werden ze naar De Kruisberg gebracht. Op 1 februari werden ze met 91 anderen afgemarcheerd naar het Doetinchemse treinstation. Drie dagen later kwam de terin in Neuengamme aan. Ze belandden in subkamp Wöbbelin. Martin kreeg kampnummer xx
Hij stierf in Wöbbelin op 13-3-45 op 21-jarige leeftijd.
Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Pinke, Frederik Albert
Frederik Pinke werd geboren op 7-10-1923 in Batavia in Nederlands-Indië. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70928. Hij overleed op 1-3-1945 in Wöbbelin.
Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Ree, Pieter Christiaan van der (sr)
EPE. | Pieter van Ree werd geboren te Harderwijk op 4 juni 1895.
oud-reserveofficier en hoofd van de MULO in Epe.
Gearresteerd op 18-12-1944. Ook zijn zoon werd opgepakt.
Overleden op 7-3-1945 op 49-jarige leeftijd.
Kruisberg - Neuengamme
Ree, Pieter Christiaan van der (jr)
EPE | Pieter van der Ree werd geboren in Rijssen op 12 juni 1925. Hij was scholier op de HBS. Hij werd gearesteerd op 18-12-1944 op dezelfde dag als zijn vader.. Vervolgens is hij overgebracht naar de Willem III-kazerne in Apeldoorn. Op 4-1-45 belanddee hij op de Kruisberg. Hij is overleden op 24 april 1945 in Kdo Sandbostel.
Willem III Apeldoorn - Kruisberg - Neuengamme - Sandbostel
Romijn, Jan Cornelis
Jan Romijn werd op 19-10-1893 geboren in Apeldoorn. Hij werd gearresteerd vanwege verzet en hulp aan onderduikers en Joden. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70969. Hij overleed in Neuengamme op 1-3-1945.
Kruisberg - Neuengamme
Rothuizen, Jan
Jan Rothuizen werd geboren op 4-6-1919 in hhelsum.. Hij woonde in Heelsum en was bouwkundige.
Hij is gearresteerd op 19 december 1944. Via de Willem III-kazerne in Apeldoorn werd hij overgebracht naar De Kruisberg. Op 1 februari 1945 werd hij naar Neuengamme afgevoerd. Hijkrreg kampnummer 70940. Daar stierf hij op 19-4-1945.
Willem III Apeldoorn - Kruisberg - Neuengamme
Schoppers, Derk Jan
Derk Jan (D. J.) Schoppers werd op 14-9-1898 geboren. Hij woonde in Aalten en was lid van het verzet. Hij werd op 24 december 1944 in Doetinchem gearresteerd en opgesloten in De Kruisberg. Op 2 feburari 1945 werd hij per trein naar Neuengamme overgebracht. Daar kwam hij drie dagen later aan. Hij belandde in Kamp Wöbbelin. Daar overleed hij op 7-3-1945.
De Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
Schuttinga, Klaas
ARNHEM | Klaas Schuttinga werd geboren op 16-11-1920 in Assen. Hij was meubelmaker. Zijn arrestatie vond plaats op 2 januari 1945 toen hij samen met Nico van den Oever de Britse piloot Peatling weg had gebracht. De parachutist had bij Penseel ondergedoken gezeten. Klaas Schuttinga maakte deel uit van de groep Daily World News Arnhem.
Apeldoorn
Vanuit De Kruisberg werd hij op 1 februari 1945 overgebracht naar Neuengamme. Hij overleed op 3 mei 1945 in de Lübeckerbocht bij Neustadt. Daarbij was sprake van een zeemansgraf.
Afbeelding krant: Oproep in De Waarheid van 4 oktober 1946
Lees ook op deze pagina: Nico van den Oever en Johan Penseel
De Kruisberg - Neuengamme
Smoes, Derk
ALMELO | Derk Smoes werd geboren op 7-12-1914 in Vriezeveen. Hij was leider van een knokploeg. Hij had de leiding bij de overval op de Nederlandsche Bank in Almelo. Hij werd op 30 november 1944 in Harbrinkhoek door de SD gearrsteerd en opgesloten in het huis van bewaring in Almelo. Op 2 december werd hij met de rest van de groep overgebracht naar De Kruisberg. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70909. Hij overleed in Neuengamme op 14-3-1945.
Lees meer op deze pagina: Bruijnes, B. ; Frielink, G. Frielink, H. ; Meenks, W. ; Mik, D. ; Nijland, G.
Lees meer: De bankovervallers uit Almelo
Huis van bewaring Almelo - De Kruisberg - Neuengamme
Verhoef, Johannes Wouterus
Johan Verhoef werd geboren op 3-3-1919 in Achterveld. In Neuengamme kreeg hij kampnummer 70941. Hij overleed in Wöbbelin op 7-3-1945.
Kruisberg - Neuengamme - Wöbbelin
