Uitgevers-maatschappij C. Misset nv:
collaboratie of aanvaardbare aanpassing?
Uitgevers-maatschappij C. Misset N.V. is opgericht in 1879 door Cornelis Misset. Later volgden zijn beide zoons Henk (l) en Kees hem op als directeur van zowel een drukkerij als uitgeverij. Misset was dan ook een familiebedrijf. Een verhaal over het bedrijf betekent dan ook dat een aanzienlijk deel ervan over de familie Misset gaat. Zij waren immers zeer nauw met het bedrijf verbonden. En dat bleek nadrukkelijker dan ooit tijdens de Tweede Wereldoorlog.
door Karel Berkhuysen
In 1873 komt Cornelis Misset op 24-jarige leeftijd vanuit Haarlem naar Doetinchem. Het is waarschijnlijk dominee Van Dijk die hem daartoe bewogen heeft in verband met de oprichting van het Doetinchems Weekblad. De dominee zet zich in de stad in op het gebied van onderwijs en talrijke voorzieningen.
Misset komt maar voor een periode van drie maanden naar Doetinchem: Voor het drijven eener drukkerij en al hetgeen daarmee verbonden is.
Op 1 april 1873 is de oprichting van de Vereeniging Doetinchems Weekblad een feit. Het blad moet dienen als spreekbuis van de Christelijke Philantropische Inrichtingen van Van Dijk.
Cornelis Misset drukt de krant op de begane grond van het pand op de hoek van de Grutstraat en de Kapoeniestraat. Hij neemt zijn intrek in de bovenwoning. Geld voor gordijnen heeft hij niet. De ramen plakt hij daarom af met papier.
Cornelis Misset
Als de drie maanden voorbij zijn, gaat hij echter niet terug naar Haarlem. Hij blijft in Doetinchem.
In 1878 verhuist de drukkerij van de Grutstraat naar de Hofstraat in een pand dat eigendom is van dominee Van Dijk. Ook daar werken de liberaal Misset en de religieuze Van Dijk samen aan het weekblad, de eerste lokale periodiek.
Na zes jaar komt er na een aantal conflicten tussen beide sterke persoonlijkheden een einde aan de samenwerking. De tegenstellingen op levensbe-schouwelijk gebied dragen waarschijnlijk bij aan de breuk.
De Graafschapbode
Op zaterdag 4 oktober 1879 begint Cornelis Misset voor zichzelf. Hij drukt de eerste Graafschap-bode, een vrijzinnig liberaal blad. In een oplage van tweeduizend exemplaren verschijnt de krant één keer per week in heel Oost-Gelderland. Op zaterdag: zonder foto en zonder tekening. Voor veertig cent per kwartaal is men abonnee.
Cornelis Misset is de eerste directeur van De Graafschap-bode. Daarnaast is hij hoofdredacteur, schrijver en zetter. Hij heeft twee personeelsleden in dienst.
FOTO GB, 1
xx
Nadat zijn eerste vrouw sterf, hertrouwt hij met de dochter van de Doetinchemse molenaar Hendrik Sagleven die samen met zijn broer Karel de molen aan de Terborgseweg bestiert. Door dat huwelijk verwerft Misset een plaats in de kring van de notabelen van de stad. Ook krijgt hij het financieel wat beter. Het huwelijk maakt ook dat hij in 1879 het oude admiraalshuis in De Waterstraat betrekt dat eigendom is van zijn schoonvader.
FOTo HUIS
In 1880 verhuist de drukkerij naar de IJsselkade. Door aankoop van percelen die grenzen aan de grond die hij in de Waterstraat al in zijn bezit heeft, kan Cornelis Misset in 1886 zijn bedrijf uitbreiden tot aan de IJsselkade. Het bedrijf telt dan al 25 werknemers.
Het paar krijgt drie kinderen. In 1881 wordt Margaretha geboren. In 1883 volgt Cornelis junior. Hij krijgt de roepnaam Kees. In 1885 completeert Henk het gezin.
De vakbladen
De familie Misset
Misset, Kees Mededirecteur Uitgevers-maatschappij C. Misset NV
Misset-Hakbijl, Dinie, echtgenote van Kees Misset.
Misset, Henk (12-12-1885 · 11-9-1945) Mededirecteur C. Misset. NV
Misset, Pineke (1926 · 2006)
Dochter van Kees Misset en Dinie Misset-Hakbijl.
Verloofd (1943) en later getrouwd (19xx) met Rolf von Westernhagen.
Henk en de familie Van Veen
huwelijk Kees en Dinie
lidmaatschap
benoeming pineke
de verloving
smit-kleine
de relatie met Duitsers
de schenkingen
de aankoop van joodse panden
bombardement
gevangenneming
VOLGT
Kees Misset is kort ervoor vanwege gebrek aan bewijs al in vrijheid gesteld. Maar twee maanden later wordt hij opnieuw in bewaring gesteld. Naast collaboratie wordt hem tevens aangerekend dat hij veertien leegstaande huizen van gedeporteerde Doetinchemse Joden via een NSB-makelaar heeft aangekocht. In december mag hij echter weer naar zijn buitenverblijf de Kemnade vertrekken waar hij huisarrest krijgt opgelegd. Enige tijd later wordt hij veroordeeld tot de ontzetting uit het recht werkzaam te zijn in de pers van NV Misset voor de duur van zeven jaar, terwijl hem bij uitzondering wordt toegestaan zich op werkdagen tussen 8 en 12 uur te begeven naar de NV Misset.
Hij leeft eenzaam op de Kemnade. Op 11 september 1945 krijgt hij te horen dat zijn broer Henk aan difterie is gestorven als gevolg van een infectie van de wond die hij tijdens het bombardement had opgelopen. Kees is een gebroken man: zijn bedrijf werd zwaar getroffen, zijn woning brandde tot de grond toe af, zijn zwager is gedood door het bombardement, zijn broer is overleden, hij heeft met zijn gezin gevangen gezeten, hij mag zijn beroep niet meer uitoefenen en de toegang tot zijn bedrijf is hem ontzegd. Zijn vrouw en dochter hebben inmiddels hem en Doetinchem verlaten.
Verschijnigsverbod Graafschap-bode 12 november 1941
(Gelders Archief, collectie MIsset)
In het kader van de Arbeitseinsatz staat Misset 17 personeelsleden af,
oftwel 20 procent (Gelders Archief, collectie Misset)
Uit het kasboek van Misset. Het betreft een: schenking van 250 gulden voor de verjaardag
van de Leider, te weten NSB-leider Anton Mussert (Gelders Archief, collectie Misset)
Een brief van de halfzus van Kees en Henk, Elisabeth Maria Smit-Kleine-Misset.
(Gelders Archief, collectie Misset)
Recreatiepark Groenedaal, eind jaren dertig. De grote grasvlakte is het vliegveld. Naast de vliegtuigen is de hangar. In het boerderijtje ernaast woont Veenink, door Kees Misset benoemd als directeur van Zwembad Groenendaal. Dat bevind zich links onderaan en bestaat uit een 50-meterbad. (later komt er een instructiebad bij). Rechts ervan de speeltuin en het pierebadje. Rechts, beneden op de foto, de Kleine ijsbaan. Daarboven de kanovijver cq de Grote ijsbaan. (Geheel linksboven, op de plek van de drie schuurtjes, zal in 1954 voetbalstadion de Vijverberg worden gebouwd.
Meneer Kees en meneer Henk
Televisiedocumentaire in vier delen
Hoe ver ga je als werkgever in de samenwerking met een bezetter? Die vraag is aan de orde in de documentaire over de broers Kees en Henk Misset, eigenaren van de door hun vader Cornelis opgerichtte uitgevers-maatschappij C. Misset in Doetinchem.
Na de bevrijding worden ze van collaboratie beschuldigd. Omdat hun krant, De Graafschap-bode, tijdens de oorlog was blijven verschijnen: doorspekt met nazi-propaganda. Ook bleek dat hun bedrijf veel geld had overgemaakt aan de NSB en pro-Duitse organisaties. Dinie Hakbijl, de vrouw van Kees, onderhield bovendien intieme relaties met Duitse militairen, terwijl hun dochter Pineke zich verloofde met een lid van de Waffen-SS: Rolf von Westernhagen, een man die Kees als zijn opvolger had benoemd. Ook kochten Kees en Henk voor luttele bedragen via een NSB-makelaar vijftien leegstaande woningen van gedeporteerde joodse bewoners.
De documentaire Meneer Kees en meneer Henk probeert de dilemma’s te schetsen van veel ondernemers tijdens de oorlog. De makers hebben onder meer gebruik gemaakt van het dagboek van een van de medewerkers van Misset. Daarnaast is vier jaar lang uitvoerig onderzoek gedaan bij onder meer het Nationaal Archief, het NIOD, het Gelders Archief en het Staring Instituut. Tevens werden vele betrokkenen geïnterviewd.
Meneer Kees en meneer Henk aflevering 1
Meneer Kees en meneer Henk, aflevering 2
Meneer Kees en meneer Henk, aflevering 3
Meneer Kees en meneer Henk, aflevering 4